“Sınırların Ötesinde Barış: Karabağ’dan Kıbrıs’a Uzanan İlham”: 4

4. Koridorlar ve Barışın Jeopolitiği: Zengezur’dan Doğu Akdeniz’e

“Koridorlar yalnızca ticaret yolları değil; kültürlerin, hatıraların ve barışın da geçitleridir.”

"Bir coğrafyanın damarları açıldığında, kan değil; ticaret, kültür ve umut akar."

Zengezur’un Stratejik Hafızası

Zengezur, tarih boyunca yalnızca Güney Kafkasya’nın coğrafi bir geçidi değil, aynı zamanda güç dengelerinin kırılma noktası oldu. 1920’lerde Sovyetler Birliği tarafından Azerbaycan’dan ayrılıp Ermenistan’a bağlanan bu dar toprak şeridi, Nahçıvan ile Azerbaycan’ın geri kalanı arasındaki kara bağlantısını keserek bölgeyi adeta jeopolitik bir satranç tahtasına çevirdi (Cornell, 2017).

2020’deki İkinci Karabağ Savaşı’nın ardından imzalanan 10 Kasım Üçlü Bildirisi, Zengezur Koridoru fikrini yeniden gündeme taşıdı. Bu proje, yalnızca Azerbaycan ile Nahçıvan’ı bağlamayı değil, Türkiye’yi de doğrudan Orta Asya’ya açmayı hedefliyordu (Aliyev, 2021). Ancak Ermenistan açısından bu proje, “ülkenin toprak bütünlüğüne tehdit” olarak görüldü (Hakobyan, 2022). Böylece Zengezur, fiziki bir koridor olmanın ötesinde, iki farklı güvenlik paradigmasının çatıştığı bir alan haline geldi.

8 Ağustos 2025 Barış Anlaşması ve Koridorun Açılması

8 Ağustos 2025’te ABD arabuluculuğunda imzalanan Ermenistan–Azerbaycan Barış Anlaşması, on yıllardır süren çatışmayı diplomatik zemine taşıdı. Anlaşmanın en dikkat çekici maddesi, Zengezur Koridoru’nun açılması ve bu hattın 99 yıllığına ABD merkezli bir konsorsiyuma işletme hakkıyla devredilmesiydi.

Bu adım, hem Azerbaycan hem de Ermenistan için yeni ticaret, enerji ve ulaşım imkânları yarattı. ABD ise sadece yatırımcı değil, aynı zamanda bölgesel istikrarın garantörü rolünü üstlendi. Bu strateji, Washington’un Güney Kafkasya’daki nüfuzunu artırma, Rusya’nın etkisini dengeleme ve Çin’in Orta Koridor projelerine alternatif yaratma amacını da yansıtıyordu.

Luricina’nın Sessiz Fısıltısı: Akdeniz’deki Zengezur

Kıbrıs’ın ortasında, denize uzak ama tarih boyunca ticaret ve kültür yollarının kesişiminde yer alan Luricina (bugünkü Akıncılar), Kıbrıslı Türkler için ayrı bir hafıza alanıdır. 1974 öncesinde karma nüfuslu olan bu köy, savaş sonrası dönemde kuzeyin en güney ucundaki Türk yerleşimi olarak kaldı. Güney Kıbrıs topraklarına doğru bir kara çıkıntısı gibi duran Luricina, adeta Kafkasya’daki Zengezur’un Akdeniz’deki yansımasıdır.

Zengezur’un öğrettiği, Luricina’ya da fısıldadığı şudur: Coğrafya, sadece haritalardaki çizgiler değildir; bu çizgiler, insanların hafızasında yaşayan hatıraların, acıların ve umutların izdüşümüdür.

Koridor Düşüncesinin İki Yüzü

Zengezur ve Luricina’nın hikâyeleri bize şunu hatırlatır:

* Eğer bir koridor silahların gölgesinde açılırsa “askeri tehdit” olarak algılanır.

* Bir barış anlaşmasının parçası olarak hayata geçirilirse “medeniyet köprüsü”ne dönüşebilir (Brzezinski, 1997; Rumley & Minghi, 2019).

Ekonomik Yüz: Zengezur Koridoru, Çin’in Kuşak–Yol Girişimi ile Avrupa arasındaki hat üzerinde kritik bir arterdir.
Siyasi Yüz: Ermenistan için egemenlik kaygısı, Azerbaycan için kuşatma psikolojisinden kurtulma fırsatı anlamına gelir.

Doğu Akdeniz ve Kıbrıs’a Stratejik Yansımalar

Bu gelişme, Doğu Akdeniz’de şu soruyu gündeme getiriyor:
“ABD, Zengezur’da oynadığı rolü Kıbrıs’ta da oynayabilir mi?”

Kıbrıs’ta 1974’te yaşanan savaşın ardından 165.000 Rum güneye, 45.000 Türk kuzeye geçti. Ada fiilen ikiye bölündü ve yarım yüzyıldır kalıcı bir çözüm bulunamadı.

Zengezur modelinde olduğu gibi, uluslararası arabuluculuk ve işletme garantisiyle tüm sınırların “geçilebilir” hale getirilmesi, yeni kapıların açılması, ticaretin ve temasın artırılması yönünde bir senaryo düşünülebilir.

ABD’nin Doğu Akdeniz enerji güvenliği, deniz yetki alanları ve NATO–AB koordinasyonu bağlamında Kıbrıs’a artan ilgisi, bu olasılığı daha anlamlı kılıyor. Ancak bunun gerçekleşmesi, derin bir siyasi uzlaşma ve toplumlar arası güven inşası gerektirir.

Kıbrıs’a Olası Uyarlama Senaryosu

Ekonomik entegrasyon: Limanlar, havaalanları ve ticaret yollarında ortak işletme modelleri.

Güvenlik garantileri: Garantör ülkeler yanında üçüncü taraf güvencesi (ABD, AB veya çok taraflı bir yapı).

Enerji iş birliği: Doğu Akdeniz doğalgazı ve yenilenebilir enerji projelerinde ortak altyapı kullanımı.

Karabağ’dan Kıbrıs’a İlham

Karabağ’dan Kıbrıs’a uzanan bu ilham, şunu söyler: Bir coğrafyanın kaderi, halkların birbirini tanıma cesaretiyle değişir.
Zengezur’un vadilerinden Luricina’nın dar sokaklarına kadar uzanan bu hikâye, aslında tek bir sorunun etrafında dönüyor:
“Sınır mı bizi ayırır, yoksa korkularımız mı?”

Kaynakça

Aliyev, I. (2021). Post-War Regional Connectivity: The Zangezur Corridor Vision. Baku: ADA University Press.

Brzezinski, Z. (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. New York: Basic Books.

Cornell, S. E. (2017). Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus. Routledge.

De Waal, T. (2013). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War. NYU Press.

European Council on Foreign Relations. (2025). The Geopolitics of the Zangezur Corridor.

Hakobyan, A. (2022). “Armenia’s Perspective on the Zangezur Corridor.” Caucasus Policy Journal, 8(1), 45–53.

Hakobyan, T. (2017). Karabakh Diary: Green and Black in Armenia and Azerbaijan. Newmag.

Ismayilov, E. (2016). The South Caucasus: Security, Energy and Europeanization. Routledge.

Libaridian, G. J. (2019). Modern Armenia: People, Nation, State. Transaction Publishers.

Rumley, D., & Minghi, J. V. (2019). The Geography of Border Landscapes. Routledge.